Een stoel aan de tafel

Grote weerstand, vijandigheid en verbazing riep de cultuurfilosoof Wim Rietdijk vaak met zijn woorden op. Ook zijn bijdrage aan de De holle diamant uit 1998 viel bij veel mensen niet in de goede aarde. In dit boek, waarin manieren om gelukkig te worden werden besproken, gaf Rietdijk zijn mening over het leven van mensen met een beperking. Hij vond dat mensen met een beperking nooit gelukkig konden zijn, omdat zij ‘onvolwaardig zijn’. Ook zouden zij erg veel lijden en voor leed bij de ouders zorgen. Ook lagen de financiële kosten voor de zorg van mensen met een beperking volgens Rietdijk te hoog. Vanwege deze redenen vond Rietdijk abortus, maar ook euthanasie goede oplossingen, want volgens Rietdijk moest je niemand een ‘leven gunnen waarin hij niet zit opgesloten in een totaal onvolwaardige behuizing.’ Vanwege deze heftige uitspraken besloot de Gehandicaptenraad op 8 februari 1999 aangifte te doen bij de politie. Hiermee begon de Gehandicaptenraad aan een lange strijd om beledigende en discriminerende uitspraken tegen mensen met een beperking strafbaar te maken.

 

In 1998 was de Gehandicaptenraad erg bezig met de Tweede Wereldoorlog en de behandeling van mensen met een beperking door Nazi-Duitsland. Vandaar dan ook dat bij de eugenetische uitspraken van Rietdijk meteen de alarmbellen gingen rinkelen bij Jan Troost, die toen voorzitter van de raad was . Eugenetica is het proberen te verbeteren van mensen door de genetische kwaliteit te perfectioneren. Hiervoor is het controleren van de voortplanting en daarmee het doorgeven van de genen erg belangrijk. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden mensen met een beperking gedwongen om geen kinderen te krijgen. Mensen als Rietdijk deden aan een nieuwe vorm van eugenetica waar het geluk centraal stond. De gedachte was dat je met een beperking niet gelukkig kon zijn, en het daarom ook moest voorkomen. De Gehandicaptenraad wilde als reactie op de nieuwe eugenetica de bevolking duidelijk maken dat je met een beperking wel heel gelukkig kan zijn. Ook waren zij zich bewust van de risico's van de ideeën van Rietdijk waardoor ze aangifte deden.

Deze eerste aangifte werd echter door de politie geweigerd, omdat het beledigen van mensen met een beperking niet strafbaar was. Vandaar dat de Gehandicaptenraad besloot om RTL 7 te bellen en op tv aangifte te doen. De tweede poging tot aangifte werd wel serieus genomen.

Als er een manier is om belediging in het strafrecht te krijgen, dan moeten we deze zaak aanpakken. En daar moet ik heel eerlijk in zijn, als we dit van onze kant laten gaan, dan zijn we zelf ook geen knip van onze neus waard. En ik moet mezelf nog wel in de spiegel kunnen kijken.

- Jan Troost

Naast het juridisch aanpakken van de uitspraken, probeerde de Gehandicaptenraad ook via de media de meningen van Rietdijk te bevechten. Zo was Jan erg vaak op tv te gast om de standpunten van de Gehandicaptenraad en zijn achterban te verdedigen. Zo wilden zij zowel aan Rietdijk, die ook bij de tv programma's aanwezig was, duidelijk maken waarom deze uitspraken zo heftig waren, maar wilden zij ook de tv-kijker bewust maken van de eugenetische en discriminerende uitspraken van Rietdijk. Ook wilde de raad artikel 1 laten aanpassen en discriminatie tegen mensen met een beperking op die manier strafbaar maken. 

Artikel 1

Kijk, als jij een bordje ophangt met 'verboden voor Joden' dat kan echt niet meer, of 'verboden voor vrouwen', maar als ik een gebouw niet in kan, voelt dat hetzelfde.

- Jan Troost 

Voor de Gehandicaptenraad en haar achterban is het veranderen van artikel 1 heel erg belangrijk. Jan werd vroeger verteld dat er niets aan zijn handicap gedaan kon worden en dat het zijn probleem was. Bussen konden niet aangepast worden en scholen werden niet toegankelijk voor mensen met een beperking gemaakt. In de loop van tijd is er wel het een en ander veranderd, maar blijft het zo dat mensen met een beperking nog steeds niet overal aan deel kunnen nemen. Dat kan het aanpassen van artikel 1 verder veranderen.

In 2000 kreeg de raad antwoord op de aangifte. Rietdijk werd niet vervolgd. De officier van justitie had besloten dat de uitspraken van Rietdijk niet beledigend genoeg waren om strafbaar te zijn. Zij waren namelijk gedaan in een discussie over normen en waarden en binnen die discussie zou het niet uitmaken hoe onaangenaam of kwetsend die woorden ook zouden kunnen zijn. Van staatssecretaris Margot Vliegenthart van Volksgezondheid, Welzijn en Sport kreeg de Gehandicaptenraad een soortgelijk antwoord: zij en het kabinet vonden het niet nodig om dit soort uitspraken strafbaar te maken via specifieke wetgeving. De Gehandicaptenraad besloot dan ook om zich niet langer meer op Rietdijk en zijn uitspraken te richten. In plaats daarvan richtte zij zich alleen nog maar op de politiek. Het hoofddoel, het veranderen van artikel 1, werd het enige doel.

Rechten Nu Tour

Om de Tweede Kamer te kunnen bereiken begon de Gehandicaptenraad onder de leiding van voorzitter Jan Troost met de lobby om artikel 1 van de grondwet te wijzigen. Om dit te kunnen bereiken werden kamerleden voor de Rechten Nu tour uitgenodigd om samen met de raad door het hele land te trekken om te praten over regelgeving rondom gelijke behandeling. Jan weet nog goed dat hij met André Rouvoet van de Christen Unie op de achterbank van de Rechten Nu tourbus zat. Zij bespraken daar hoe de uitspraken van Rietdijk echt niet konden. Later heeft Rouvoet samen met Ellen Kalfsbeek ervoor gezorgd, met lobby van de raad, dat het strafbaar maken van mensen met een beperking in de Tweede Kamer is gekomen. En uiteindelijk is het beledigen van mensen met een beperking ook in het strafrecht gekomen. Nu is discriminatie op grond van handicap strafbaar. Dit duurde echter wel tot 2006, zeven jaar na de eerste aangifte tegen Rietdijk.

Hiermee was echter het einddoel nog niet bereikt: het veranderen van artikel 1. Daar bleven zij zich dan ook voor inzetten. In 2020, ten tijde van de Covid-19 epidemie, was artikel 1 nog steeds niet veranderd. En daar merkten mensen met een beperking de gevolgen van.

Eugenetische uitspraken tijdens Covid-19

En dat het discrimineren tegen mensen met een beperking hoognodig in de wet moest komen, merkte Jacqueline tijdens de Covid-19 crisis van 2020. Hierdoor besloot die (Jacqueline is non-binair) om de #GeenDorHout te beginnen om diens ongehoorde en opgekropte woede een uitlaatklep te geven. Jacqueline hoorde namelijk al maanden eugenetische uitspraken, waarvan de uitspraak van Marianne Zwagerman, dat het dorre hout van de samenleving gekapt moest worden voor de rest van de bevolking, de meest bekende was. De directe aanleiding was echter niet Zwagerman, maar epidemioloog Sander Borgsteede die vond dat we als samenleving maar gewoon moesten accepteren dat ‘zwakkeren’ eerder zullen overlijden en dat wij binnen de maatregelen dan ook geen rekening met hen moesten houden. Volgens mensen als Borgsteede en Zwagerman, net zoals Rietdijk 20 jaar daarvoor, zijn vooral de financiële redenen doorslaggevend voor de reden waarom er minder rekening gehouden moet worden met mensen met een beperking. De economie, beredeneert Zwagerman, moet namelijk niet opgeofferd worden voor ouderen en zwakkeren in de sameleving. Als reactie hierop maakte Jacqueline de hashtag, omdat die vindt dat het maanden lang aanhoren dat mensen met een beperking dood mogen niet onderschat moet worden.

Uit de hashtag is de groep GeenDorHout ontstaan. De groep heeft, voor zover dat kon tijdens de epidemie, verschillende acties opgezet. Deze zijn vooral online te vinden. Zo is er de actie ‘ik zit in isolatie’ en ik heb nodig’. Daar kunnen mensen via de website aangeven wat zij nodig hebben. Hierbij gaat het om meer toegankelijke testlocaties of openbaar vervoer tot meer aandacht voor ouders die in de risicogroep vallen en schoolgaande kinderen hebben. De actiegroep GeenDorHout kan dat vervolgens dan weer aan de politiek communiceren. Ook willen ze zaken meer bespreekbaar maken op Twitter. Ze spreken mensen aan op validistische uitspraken, ze spreken over het beleid dat hun verder isoleert en spreken instanties als de NS aan op het feit dat er meer met mensen met een beperking rekening gehouden moet worden. Toch geeft Jacqueline aan dat voor elk ding dat ze aanpakken er altijd wel 10 problemen zijn waar ze simpelweg niet aan toe komen.

Vandaar dat het voor GeenDorhout ook belangrijk is dat de wetgeving rondom discriminatie van mensen met een beperking goed in elkaar zit. Anders kunnen mensen nog in een grijs gebied opereren en met van alles wegkomen. Dat zie je ook vaak tijdens de Covid-19 epidemie. Van alles kan onder vrijheid van meningsuiting worden geschaard, waardoor de harde woorden niet aangepakt kunnen worden. Terwijl deze discriminerende woorden en beslissingen wel degelijk veel invloed hebben op mensen met een beperking. Zo kunnen mensen met een beperking mentaal last ondervinden van al die harde meningen, maar kunnen deze meningen ook beleid beïnvloeden. Jacqueline vergelijkt de huidige wetgeving met de fundering van een huis dat gebouwd is als gevolg van de zaak Rietdijk. Nu moet er volgens Jacqueline nog verder gebouwd worden, zodat alles beter geregeld wordt.

We hebben meer mensen met beperking nodig op belangrijke plekken in de maatschappij. Van politiek, tot rechtsgang, tot verder. Mensen die uit ervaring weten hoe dit is in posities die verschil maken zullen een wereld van verschil kunnen maken. Dat moeten we willen. Give us a seat at the table.

- Jacqueline Davis

Ondanks dat in 2016 het VN-verdrag handicap, dat als doel heeft om de situatie van mensen met een beperking in Nederland te verbeteren, geratificeerd is, denkt Jacqueline dat er niet veel zal veranderen in de jaren erna. Integendeel, voor veel mensen met een beperking is de situatie zelfs slechter geworden. En zeker tijdens Covid-19 zie je volgens Jacqueline dat het beleid faalt. De toenmalige Gehandicaptenraad en GeenDorHout zullen het er ongetwijfeld ook er mee eens zijn dat artikel 1 van de grondwet aangepast moet worden en dat er nog veel moet veranderen aan het beleid en de omgang van mensen met een beperking in Nederland. En Jacqueline en Jan blijven zich ook inzetten om meer bewustzijn te creëren.  Daarnaast gaat GeenDorHout ook na de coronacrisis doormet het vechten voor de rechten van mensen met een beperking. Jacqueline vindt het vooral belangrijk dat er niet meer over, maar met mensen met een beperking gepraat wordt.

Nothing About Us Without Us. Het helpt ons wanneer we vanaf het begin bij dingen betrokken zijn en gehoord worden.

- Jacqueline Davis

Met dank aan: Jan Troost, Jacqueline Davis en Erwin Dijkstra

Geschreven door: Beau Thomas en Hans Averdijk