"Nog lang niet met pensioen!"

Wanneer we Rita, Marina en Marijke vragen of ze zich iets herinneren van het Internationale Jaar van Gehandicapten van 1981, blijft het stil. We zitten met een stukje cake en een kop koffie in de woonkamer. De drie dames wonen al ongeveer twintig jaar samen in een huis dat deel uitmaakt van Mozaïek in Oostakker, nabij Gent. Mozaïek is een instelling die woon- en dagondersteuning biedt aan mensen met een verstandelijke beperking, opgericht in 1975. Het feit dat het Internationale Jaar van Gehandicapten hier niet herinnerd wordt, bevestigt de weinige belangstelling die de Belgische overheid schonk aan het themajaar dat was uitgeroepen door de Verenigde Naties.

Het begin van de ateliers in de tijdsgeest van 1981

Het Internationale Jaar van Gehandicapten is ook niet de rechtstreekse aanleiding geweest voor de oprichting van de atelierwerking in Mozaïek, hoewel het eerste atelier ook haar deuren opende in 1981. Het idee achter deze ateliers paste echter wel binnen de gedachte van het themajaar. 'Volledige integratie' werd immers als een van de centrale thema’s van het jaar benoemd. Een belangrijk aspect van de gedachte van integratie was arbeid. Dat wordt niet alleen duidelijk uit officiële documenten rond het jaar 1981, maar ook in publicaties van verenigingen. Zo schreef de Katholieke Vereniging voor Gehandicapten (KVG) een stuk over het tewerkstellen van mensen met een verstandelijke beperking. Ze benadrukten dat werken voor iedereen zinvol is, werken brengt namelijk een 'psychische genoegdoening'.

Ook de atelierwerking van Mozaïek werd opgericht vanuit 'het geloof in de kracht van arbeid'. Bewoners van Mozaïek konden in verschillende ateliers, van een bakkerij tot houtbewerkings- en weefatelier, aan de slag. Dit initiatief kwam er vanuit een groeiend inzicht in de begeleiding van volwassenen met een beperking, namelijk mogelijkheden bieden om 'volwaardig deel te nemen aan zoveel mogelijk facetten van het leven in functie van de eigen mogelijkheden'. De opstart van deze atelierwerking, het artikel van de KVG en het centrale thema van het Internationale Jaar, schetsen een duidelijk beeld van de tijdsgeest van de periode rond 1981, waarin ideeën als 'participatie' en 'integratie' van groot belang waren.

Rita, nu vierenzestig jaar oud, was erbij vanaf het prille begin, toen Mozaïek nog gevestigd was in een rijtjeshuis in Sint-Amandsberg, niet zo ver van de huidige locatie. Rita was toen eenentwintig en had net haar schooltijd doorlopen. Zij was een van de eerste twaalf jongvolwassenen met een verstandelijke beperking die startten in de dagwerking van Mozaïek. Ondanks dat de atelierwerking er toen nog niet was, werden hier ook tal van activiteiten voorzien die passen binnen het idee van 'volledige integratie'. Rita ging iedere dag van negen uur ’s ochtends tot vijf uur in de namiddag naar Mozaïek. Ze vertelt ons dat ze er samen met de andere gasten leerde koken, naaien, wassen en zelfs rieten stoelen vlechten.

Werken in de bakkerij

Het huidige aanbod van de ateliers is heel divers: een bakkerij, een houtwerkplaats, een keuken en vele andere werkplaatsen waar de gasten van Mozaïek aan de slag kunnen. Rita begon in het tuinatelier, maar werkt intussen al meer dan twintig jaar vijf dagen per week in de bakkerij, samen met Marina. Ook Marina is er intussen al vijfentwintig jaar aan het werk. Samen met twintig andere gasten maken ze er "koekjes, cake, chocolade mousse, brood, advocaat, franchipannes met en zonder peer, kriekentaart (...)” en zo gaan ze nog wel even door met opsommen. Marina komt ondertussen met een zelfgebakken Sinterklaaskoek aangelopen uit de keuken: hij zou zo uit de etalage van een warme bakker kunnen komen. In totaal hebben ze 109 van deze Sinterklaaskoeken gemaakt, vertelt ze trots.

 

“Marina kan goed hoofdrekenen", complimenteert Rita haar huisgenote. Tegenwoordig blijft het merendeel van het brood en alle lekkernijen binnen de muren van Mozaïek en wordt het door de bewoners met veel plezier opgegeten. Vroeger zat er echter ook een winkel aan de bakkerij vast, waar Rita en Marina hun baksels en de creaties uit andere ateliers verkochten aan buurtbewoners. Marina, Rita en hun collega’s leerden zo ook omgaan met geld en verbeterden hun rekenvaardigheid. Marina is het duidelijk nog niet verleerd: ze kan nog steeds de prijs van een paar sandwiches en een brood zonder moeite berekenen. Ook het recept voor de cake kent ze tot op de gram uit haar hoofd. Iedere avond wegen ze de ingrediënten af, zodat ze de volgende ochtend meteen kunnen beginnen bakken.

Naast het verdwijnen van de winkel bij de bakkerij zijn er nog wel een aantal andere zaken veranderd. “Vroeger was dat hier een klein bakkerijtje,” vertelt Rita, het was kalmer werken in de bakkerij. “Er zijn veel nieuwe gasten bijgekomen.” Als iedereen door elkaar praat, is het iets te druk, legt Marina uit. Maar als Rita terugdenkt aan de tijd wanneer ze nog niet kon werken in de ateliers van Mozaïek, is ze wel overtuigd:

Nu is het beter dan vroeger, nu kan ik veel meer doen.

Het is hard werken in de bakkerij, proeven van het koekjesdeeg is niet toegestaan, “behalve als het mislukt!” Hygiëne is immers belangrijk, benadrukt Marina. Er kan gelukkig ook wel eens gelachen worden met de grapjes die ze uithalen. De dames werken graag in de bakkerij. “Hoe meer werk, hoe beter", aldus Marina, “ik kan moeilijk pauze nemen". Naast haar werk in de bakkerij helpt Marina ook in de keuken van Mozaïek. Ze helpt onder andere met soep maken en het brengen van de voedselkarren naar het tehuis van de instelling:

Dat doe ik met mijn hart en ziel.

Buiten de muren

Naast de atelierwerking gaan sommige bewoners van Mozaïek ook "buiten de muren werken," zoals de dames het benoemen. Zo combineert Marina haar baan in de bakkerij en de keuken van Mozaïek met het werken op verschillende scholen. Ze werkt bij kleutertjes, die ze bijvoorbeeld helpt met hun handjes te wassen of te eten. “Je moet veel geduld hebben", zegt ze, wanneer we haar vragen wat ze daar doet. Samen met Marijke, de derde huisgenoot, geeft ze ook de dieren op de school te eten. Marijke werkt ook nog één dag per week in de stad, bij een Oxfam klerenwinkel in het centrum van Gent. Daarnaast werkt ze ook in een atelier in een andere afdeling van Mozaïek, eveneens in het centrum. Daar maakt ze piñata’s die je kan bestellen voor feestjes, legt ze uit. Haar verhaal wordt onderbroken door het gerinkel van haar telefoon. “Die kunnen mij weer niet missen,” lacht ze.

Er wordt duidelijk heel wat plezier gemaakt in het huis van de dames. Wanneer we een oude foto van Rita boven tafel halen, waarop ze met een boodschappentas zelfgebakken brood uit de bakkerij rondbrengt, proest Marina het uit. “Er zitten gaten in de tas!” De drie vrouwen wonen al bijna twintig jaar zelfstandig samen in een huis van Mozaïek. Mozaïek heeft verschillende huizen in de buurt van de instelling die passen in het begeleid-zelfstandig-wonen-project. Mensen met een verstandelijke beperking delen samen een huis, waarbij ze begeleid worden door medewerkers van Mozaïek. Samen met Mieke delen Marijke, Marina en Rita een huis niet ver van Mozaïek, zo kunnen ze gemakkelijk naar de bakkerij.

Rita, Marina en Marijke hechten veel waarde aan hun baantjes. De atelierwerking van Mozaïek is hier een succesverhaal, dat blijkt wel uit het enthousiasme waarmee ze vertellen over hun werk in de bakkerij en de andere ateliers. De atelierwerking past binnen de tijdsgeest waarin ook het Internationale Jaar van Gehandicapten past. Met deze atelierwerking, het werken buiten de muren en het project begeleid zelfstandig wonen, sluit ook Mozaïek aan bij de gedachte van participatie en integratie van personen met een beperking in de maatschappij. Wat duidelijk werd uit ons gesprek met de dames, is dat werken wel degelijk een grote 'psychologische genoegdoening' brengt, zoals KVG reeds in 1981 schreef in haar artikel. Aan stoppen denkt Rita dan ook nog lang niet:

Als ik met pensioen ga, zit ik maar de hele tijd met vier muren om me heen. En die praten niet!

 

Met dank aan:
Marina Hemelaer, Marijke Goedgeluck, Rita Van Elsuwé, Carine Van Hoorebeke en vzw Mozaïek

Geschreven door:
Lucie van Hulst en Laure Lambert