Zwartwit foto van een vrouw in een rolstoel, met een pet op. Zij houdt de handen vast van een staande vrouw, en lacht. Fotograaf: Marian Bakker.
Inclusie als ideaal
De Gay Games waren ontstaan in 1982, en werden in 1998 als vijfde editie voor het eerst in Europa gehouden. Caroline Symons, expert in gender, seksualiteit en sport, schrijft dat de Gay Games een open sportcultuur wilden creëren, met aanmoediging en steun voor iedereen. Het organiserend comité richtte hierbij het beleid, programma en de promotie van het evenement specifiek in op de behoefden van gemarginaliseerde groepen binnen de bredere LHBTI-gemeenschap, zoals vrouwen, mensen van kleur, mensen met handicaps en mensen met hiv/aids.*
Hoewel er al vanaf de tweede Gay Games aandacht besteed werd aan het betrekken van mensen met een handicap, ontstond er pas sinds de vierde Gay Games een daadwerkelijk beleid rondom het toegankelijk maken van het evenement. Inclusie voor mensen met een handicap en/of hiv/aids bestond onder andere uit speciale rustgebieden, toegang tot medische diensten, rolstoeltoegankelijkheid en transport naar ceremonies. Vrijwilligers en bezoldigde medewerkers van de Gay Games kregen speciale training om ervoor te zorgen dat het evenement voldeed aan de eisen voor een veilige omgeving. De radicale inclusie van atleten met hiv/aids was in sterk contrast met de mainstream sportwereld, waar stilte, angst en uitsluiting de orde van de dag waren.
Op de foto staan Joni Oyserman, Fons Kenkhuis en Maloush Köhler tijdens een vrijwilligersborrel van de Gay Games, in april 1997. Zij kletsen in gebarentaal.
Gay Games Amsterdam 1998
Het thema van de Gay Games Amsterdam was ‘Friendship through Culture and Sports’. De nadruk lag, volgens het boek 8 Days of Friendship over de Gay Games 1998, op samenwerking. Samenwerking tussen hetero- en homo-organisaties, lesbiennes en homo-mannen, dove en slechthorende mensen met horende mensen en mensen met een handicap met mensen zonder een handicap. Deze samenwerking zorgde voor een sterk gevoel van gemeenschap en zichtbaarheid voor minderheden in de LHBTI-subcultuur.
Volgens Symons was Amsterdam bijzonder vooruitstrevend als het gaat om toegankelijkheidsbeleid. De organisatoren zorgden voor accommodatie, transportatie, het inplannen van sportevenementen voor deelnemers met een handicap, fysieke toegankelijkheid van gebouwen, gebarentolken, en informatie in braille, op cassettebandjes of in grote letters. Belangrijk bij de toegankelijkheidsinitiatieven, zo schrijft Symons, was dat mensen met een handicap zelf hun behoeften kenbaar maakten, en participeerden in het formuleren van een inclusief beleid en praktijk.
Zwartwit foto van organisatoren van Deaf Access van Gay Games Amsterdam 1998: op de foto staan Joni Oyserman en Maloush Köhler. Joni maakt het gebaar voor LESBISCH en Maloush maakt het gebaar voor OLYMPICS.
Maloush Köhler had de toegankelijkheid van vierde editie van de Gay Games in levende lijve ondervonden, in New York in 1994. Daarnaast had ze ook in 1987 het Vrouwenfestival in Michigan bezocht, waar de organisatie tevens rekening had gehouden met fysieke toegankelijkheid en toegankelijkheid voor dove en slechthorende vrouwen. Geïnspireerd door de mate waarin de Verenigde Staten voorliepen op Nederland op het gebied van toegankelijkheid, besloot Maloush zich in te zetten om ook de Gay Games in Amsterdam toegankelijk te maken.
Maloush coördineerde de Deaf Access-groep, die het evenement toegankelijk maakte voor dove en slechthorende mensen. Lydia Zijdel, zelf een lesbische vrouw in een rolstoel, coördineerde de fysieke toegankelijkheid voor mensen met een handicap of met hiv/aids. Lydia’s partner, Guus, was tijdens de Gay Games de coördinator van de medische dienst. De voorbereidingen om de Gay Games toegankelijk te krijgen kostten hen twee jaar, maar van al hun werk waren indrukwekkende vruchten te plukken.
Op de foto staan Kere van der Veer, Maloush Köhler en Joni Oyserman, zij maken het gebaar voor AMSTERDAM. Fotograaf: Marian Bakker.
Special Needs: Toegankelijkheid voor mensen met een handicap
Onder de coördinatie van Lydia Zijdel zorgde de Special Needs werkgroep dat alle sportcategorieën open waren voor mensen met een handicap. Daarnaast organiseerden zij specifieke wedstrijden, zoals rolstoeltennis, rolstoeldansen, rolstoel karateka, en rolstoel-gewichtheffen.
Zwartwit foto van een man in een rolstoel met een tennisracket op schoot. Fotograaf: Marian Bakker. Fotocollectie IHLIA LGBT Heritage. Zwartwit foto van een tennisspelende vrouw in een rolstoel. Fotograaf: Marian Bakker. Fotocollectie IHLIA LGBT Heritage.
Deze aangepaste sportvormen maakten grote indruk op mensen die bijvoorbeeld nog nooit rolstoeldansen hadden gezien. Daarnaast zorgden de activiteiten ook voor de integratie van LHBTI-ers in de sportsubcultuur voor mensen met een handicap. Zo was er nog nooit een evenement geweest voor rolstoeldansers van hetzelfde gender. Bovendien deden er ook heteroseksuele rolstoeldansers mee tijdens de Gay Games. 8 Days of Friendship citeert Nederlandse heteroseksuele rolstoeldanser. Ze vertelde: ‘Ik heb altijd pijn, maar rolstoeldansen heeft plezier terug in mijn leven gebracht.’ Ze besloot om mee te doen in de competitie voor het plezier en de uitdaging ‘en omdat we niet tegen de Gay Games discrimineren.’
Zwartwit foto van twee stijldansende mannen, waarvan eentje in een rolstoel zit. Fotograaf: Marian Bakker.
Deaf Access: Toegankelijkheid voor slechthorende of dove mensen
In gebarentaal waren de Gay Games de ‘Queer Games.’ De reden hiervoor was dat gebarentaalgebruikers het gebaar voor ‘gay’ zagen als een vooral op mannen gericht gebaar, waardoor niet iedereen het gebaar op prijs stelde.
Tijdens de Gay Games zorgde Deaf Access op meerdere gebieden voor toegankelijkheid. Alle sporten waar dit nodig was, werden aangepast voor mensen die doof of slechthorend waren. Dove en slechthorende deelnemers konden van tevoren aangeven aan welke sport ze zouden deelnemen, zodat er een gebarentolk aanwezig zou zijn en de Deaf Access-groep de scheidsrechter kon inlichten.
Foto van Doralynn Folse. Op deze foto staat de tolk voor de gele poster van de Gay Games en gebaart zij lachend, op een enthousiaste wijze. Fotograaf: Maloush Köhler.
Daarnaast was ook het culturele programma van de Gay Games toegankelijk gemaakt. De openings- en sluitingsceremonie hadden Engelse ondertiteling op grote schermen. Er was een heel vak gereserveerd voor doven en slechthorenden, en onderaan dit vak stonden tolken alles te vertalen naar vier verschillende gebarentalen. Daar waren ook ringleidingen aanwezig. De geplande tolk op het grote scherm werd helaas op het laatste moment afgezegd. Tijdens de week werden op alle gratis podia tolken ingezet, en waren er veel betaalde optredens. Volgens 8 Days of Friendship was dit voor veel dove mensen de eerste keer dat ze konden kiezen tussen meer dan één optreden, omdat ze wisten dat overal gebarentolken aanwezig waren: zelfs bij een groot aantal muzikale optredens. Tijdens het optreden van de Rocky Horror Show – een musical vol transvestitisme, glamrock en B-film-horrorthema’s – waren de vier gebarentolken, Debbie Taylor, Michael Boe, Mindy Brown en Michael Velez, zelf ook verkleed.
Foto van de Rocky Horror Show-voorstelling. Op de foto wordt een podium afgebeeld, in een rode tent met het publiek in de open lucht. Op het podium staan twee acteurs vlak bij elkaar in hun optreden. Rechts van hen staan drie gebarentolken. Zij hebben roze blazers en zwarte broeken aan en dragen grote zwarte pruiken. Fotograaf: Maloush Köhler.
Er waren gebarentolken uit Amerika, Australië, Denemarken, Duitsland, Frankrijk en Nederland. Deaf Access had niet het geld om alle tolken te betalen. Hierom vroeg de werkgroep de gebarentolken om twaalf uur tolken in te ruilen voor twee gratis workshops, gegeven door goed gekwalificeerde gebarentolken. Bij een van deze workshops kon men internationale gebarentaal leren en bij de andere kon men leren muziek naar gebarentaal te vertolken. Daarnaast kregen gebarentolken vrije toegang tot de openings- en sluitingsceremonie en werden hun reis- en verblijfskosten gedekt. Ook vroeg Deaf Access dove deelnemers om hun gesubsidieerde gebarenuren te doneren voor de evenementen. Volgens Maloush waren de meeste tolken zelf ook homo of lesbisch, maar waren er ook erg enthousiaste hetero tolken.
Foto van de Rocky Horror Show-voorstelling. Op de foto worden de tolken van dichtbij afgebeeld. Een van hen is aan het tolken en draagt een zonnebril. Fotograaf: Maloush Köhler.
Naast alle toegankelijk gemaakte evenementen was er ook een sociaal programma specifiek voor dove en slechthorende gasten, hetgeen tweehonderd dove en slechthorende gasten trok. Annemieke van Brandenburg, een dove lesbische vrouw die aan karate deed bij de Gay Games, vertelde dat ze veel buitenlandse contacten had gemaakt met andere dove en slechthorende mensen, waaronder andere dove karatekas.
Zwart-witfoto’s van vrouwen die aan vechtsport doen. Op de eerste foto staan twee vrouwen, waarvan de ene staat en een stap doet, en de ander, Kere van der Veer, in een rolstoel zit en aandachtig toekijkt. Beide vrouwen hebben hun handen omhoog, en dragen vechtsportkleding. Op de tweede foto staan vier vrouwen, waarvan één, Lydia Zijdel, in een rolstoel. Lydia en de vierde vrouw rechts op de foto hebben een medaille om. De vrouw rechts naast Lydia heeft haar handen omhoog, vierend. Fotograaf: Marian Bakker.
Impact
De Gay Games trokken ongeveer honderd dove deelnemers en nog 250 dove of slechthorende bezoekers. In de eerste instantie had de bredere Nederlandse dove gemeenschap weinig interesse getoond in het evenement, omdat ze dachten dat een homo-evenement niet voor hen bedoeld was. De Gay Games werden echter snel populair door de aanwezigheid van een dove Nederlandse man die muziek vertolkte op het open podium op de Dam, en door de aanwezigheid van zes buitenlandse dove tolken. Dit waren allebei hele nieuwe fenomenen in Nederland en leidde tot plotselinge interesse van ook hetero dove mensen, die het evenement nu zagen als iets wat ook voor hen bedoeld was. Op deze manier zorgden de Gay Games voor een integratie die twee kanten op werkte. Tijdens de openingsceremonie was ook de voorzitter van de Dovenraad aanwezig, die wilde laten zien dat de Dovenraad er ook voor LHBTI-ers was.
Zwartwit foto van het feest georganiseerd tijdens de Gay Games door Roze Gebaar, een organisatie voor dove en slechthorende homo mannen en lesbische vrouwen. Op de foto staat een groep mannen, waarvan de voorste twee lachen, en in gebarentaal in gesprek zijn. Links in de foto is nog een andere hand te zien. Achter hen hangen ballonen en versieringen. Fotograaf: Marian Bakker.
Mariska de Swart, een lesbische vrouw met een handicap, was een van de vele bezoekers van de Gay Games in Amsterdam. Zij erkende weliswaar hoe de Games tijdens de week zelf een feest van herkenning waren geweest, maar drukte ook haar teleurstelling uit voor de periode na afloop van de Gay Games. Alle vooruitstrevende toegankelijkheid verdween weer na sluitingsceremonie: kroegen verwijderden weer hun rolstoelhellingen en de norm van ontoegankelijkheid herstelde zich. De reden hiervoor was dat de toegankelijkheid niet was bereikt door individuele initiatieven van bars of theaters, maar door de Gay Games Special Needs-groep.
Desondanks waren volgens Maloush en Lydia de Gay Games een belangrijke stap voor Nederland, omdat het mensen voor het eerst de noodzaak van toegankelijkheid deed realiseren. Het was het eerste evenement in de Nederlandse gayscene die in deze mate toegankelijk gemaakt was. Hiervoor was er nog niet structureel of op deze schaal zoveel aandacht aan besteed. Zo zorgden de Gay Games voor bekendheid en zichtbaarheid voor mensen met een handicap in de LHBTI-subcultuur en ontstond er daarnaast in de gehandicaptenwereld ook meer begrip en openheid voor LHBTI-ers.
Met dank aan Maloush Köhler, Annemieke van Brandenburg, Lydia Zijdel, en Mariska de Swart.
Geschreven door: Noah Littel
*In dit artikel wordt gesproken over ‘LHBTI’ mensen, ondanks dat dit niet de gebruikelijke term was destijds, toen er vooral werd gesproken over ‘homomannen’ en ‘lesbische vrouwen.’ Ik heb er hier toch voor gekozen om ‘LHBTI’ te gebruiken als verzamelterm, omdat deze geschiedenis een grotere groep aangaat dan alleen die twee categorieën.